Fundusze pozabudżetowe

Fundusze pozabudżetowe, zasoby pieniężne; 1. gromadzone w trybie przejmowania dochodów z określonych źródeł; 2. rozdzielane na określone zadania; 3. wyodrębnione z ogólnej masy zasobów reprezentujących budżet państwa, służących do realizacji całokształtu zadań państwa. Treść ekonomiczna dochodów i wydatków f.p. kwalifikuje je do sfery budżetu państwa, równocześnie jednak są one z określonych powodów wyodrębnione organizacyjnie i finansowo. Tworzenie f.p. narusza zasadę jedności budżetu i bywa uzasadniane najczęściej potrzebą zabezpieczenia określonej sumy dochodów na realizację zadania uznanego za szczególnie ważne, celowością uruchomienia bodźców pobudzających do maksymalnej realizacji strony dochodowej, uproszczeniem i uelastycznieniem zasad gospodarowania, wreszcie możliwością zespolenia środków pieniężnych reprezentujących równocześnie zasoby państwa i ludności. Główne kryteria klasyfikacji f.p. są następujące: 1. stosunek do budżetu — f.p. mogą być powiązane z budżetem za pośrednictwem wpłaty nadwyżek lub pokrycia niedoborów; tego rodzaju powiązanie finansowe nie wystąpi w przypadku pełnej samowystarczalności; niezależnie od powiązania finansowego, pewne elementy więzi tkwią w tożsamości lub zbieżności charakteru dochodów i wydatków z dochodami i wydatkami budżetu oraz w fakcie, że plan finansowy f.p. jest często uchwalany równocześnie z budżetem, niekiedy jako jego załącznik; stosunek f.p. do budżetu może w praktyce ulegać zmianom; np. fundusz gromadzki na niektóre cele miejscowe, utworzony w 1958 jako budżetowy, został w 1965 wyłączony z budżetu stając się f.p.; 2. treść własnościowa — f.p. mogą być tworzone ze środków reprezentujących dochody państwa (fundusze państwowe) lub z dobrowolnych wpłat ludności (fundusze społeczne, np. Społeczny Fundusz Budowy Szkół i Internatów); fundusze państwowe mogą być zasilane dobrowolnymi wpłatami organizacji społecznych i ludności, co nadaje im charakter funduszy mieszanych; 3. szczebel tworzenia — f.p. mogą mieć charakter funduszy scentralizowanych, tworzonych na szczeblu centralnego organu władzy państwowej, lub zdecentralizowanych, tworzonych na różnych szczeblach terenowego aparatu władzy państwowej (np. fundusz gromadzki, miejski, powiatowe i miejskie fundusze mieszkaniowe, fundusz zasobowy typu wyrównawczego wojewódzkich, powiatowych lub miejskich rad narodowych); niektóre fundusze scentralizowane służą finansowaniu zadań stanowiących domenę działania organów terenowych (np. Fundusz Rozwoju Rolnictwa, Terenowy Fundusz Aktywizacji Gospodarczej lub Społeczny Fundusz Budowy Szkół i Internatów); istnieją też fundusze tworzone równocześnie na szczeblu centralnym i terenowym, np. Centralny Fundusz Turystyki i Wypoczynku oraz terenowe fundusze turystyki i wypoczynku; 4. zasięg terytorialny — f.p. mogą mieć charakter ogólnokrajowy, są to fundusze scentralizowane oraz powszechnie występujące fundusze zdecentralizowane, lub lokalny; występują one tylko na określonym terenie (np. Fundusz Rozwoju Kąpieliska Morskiego Sopot); 5. zakres i charakter strony dochodowej — jednolita klasyfikacja f.p. jest tu w większości przypadków niewykonalna z uwagi na znaczną niejednolitość ich strony dochodowej zasilanej równocześnie wpływami z różnych źródeł, np. z określonych prawem podatków i opłat, z części zysków przedsiębiorstw, ze sprzedaży i dzierżawy nieruchomości państwowych, z dotacji, darowizn, pożyczek, nadwyżek budżetów terenowych, przelewów z innych funduszy; 6. przeznaczenie środków na cele gospodarcze (np. rozwój rolnictwa, urządzenia komunalne, budownictwo mieszkaniowe), społeczne, oświatowo-kulturalne (np. budowa szkół i internatów, rozwój turystyki i wypoczynku), redystrybucyjne (udzielanie pomocy finansowej organom terenowym wobec braku dostatecznych środków budżetowych). Tu również jednolita klasyfikacja f.p. jest często niemożliwa w związku z niejednolitością zadań finansowanych ze środków funduszy, dotyczy to zwłaszcza funduszy zdecentralizowanych.