Płac system

Płac system, metoda powiązania wysokości zarobków z pracą. Stosowanie konkretnego s.p. zależy od typu i organizacji pracy w danym przedsiębiorstwie (stopień mechanizacji, podział pracy i Jej indywidualny lub grupowy charakter, ewidencja pracy i jej rezultatów) oraz od celu, jaki chce się osiągnąć za pomocą s.p. jako bodźca (oddziaływanie kompleksowe, odcinkowe, na ilość produkcji, na jej jakość itd.). Wszelkie s.p. można podzielić wg różnorodnych kryteriów na czasowe i akordowe, czyste i premiowe, indywidualne i zbiorowe, bezpośrednie i pośrednie. Czasowy s.p. (płaca dniówkowa) — zarobek zależy od stawki indywidualnego zaszeregowania pracownika oraz od ilości przepracowanego czasu. Przy płacy miesięcznej określa się indywidualny zarobek miesięczny. Czasowe s.p. stosuje się zwykle tam, gdzie rezultaty pracy, zwłaszcza ilościowe, nie zmieniają się w zasadzie w krótkich okresach lub ich zmiany w małym stopniu zależą bezpośrednio od pracownika, a także w przypadkach, gdy szczególną rolę odgrywa jakość i dokładność pracy. Często stosuje się dniówkowo-premiowe s.p.; premia dotyczy wówczas ilościowych lub jakościowych wskaźników pracy (czasowe formy płac). Akordowe s.p. — uzależniają wysokość zarobku od wielkości wykonanej produkcji (akord). Premiowe s.p. — znajdują zastosowanie zarówno w systemach czasowych, jak i akordowych. Premie stanowią formę dodatkowego wynagrodzenia za szczególnie ważne dla działalności gospodarczej osiągnięcia; mogą mieć charakter uznaniowy lub obligatoryjny; w pierwszym przypadku zależą od oceny pracy przez kierownika i od jego inicjatywy, w drugim związane są z obiektywnymi wskaźnikami i przysługują pracownikowi, jeśli wskaźniki te osiągnął. Najczęściej spotykane premie dotyczą ilości produkcji (zwłaszcza wykonania planu), poprawienia jakości produktu, obniżki kosztów produkcji, terminowego wykonania, utrzymania ciągłości pracy urządzeń itp. Premie mogą być indywidualne lub zespołowe, bezpośrednie lub pośrednie. Szczególny typ systemów premiowych stanowią tzw. systemy bonusowe, w których podstawę premii stanowi oszczędność czasu; są one szeroko rozpowszechnione w państwach kapitalistycznych i opierają się na podziale korzyści z tytułu szybszego wykonania produkcji (oszczędności kosztów pracy) między pracownika i przedsiębiorstwo. Podziału tego dokonuje się bądź w stałych proporcjach, niezależnie od wielkości tej oszczędności, bądź w proporcjach zmiennych, wzrastających wraz z oszczędnością czasu. Typowy przykład pierwszego rodzaju systemu bonusowego stanowi system Halseya: robotnik otrzymuje pełne wynagrodzenie za czas przewidziany normą na wykonanie danego zadania oraz od 25 do 75% (najczęściej 50%) za czas stanowiący różnicę między normą a czasem faktycznie zużytym. Za typowy przykład drugiego rodzaju systemu bonusowego można uznać system Kowana, w którym proporcja podziału oszczędności pokrywa się ze stosunkiem czasu zaoszczędzonego do czasu normowanego. Zob. też: bodźce materialnego zainteresowania.