Racjonalizacja

Racjonalizacja, stosowanie środków zmierzających do usprawnienia określonej dziedziny działalności ludzkiej. W produkcji materialnej za r. uważa się ulepszenie konstrukcji maszyn, narzędzi, urządzeń produkcyjnych, technologii, organizacji produkcji oraz wyrobów. Dokonywanie r. procesów produkcyjnych należy do obowiązków personelu kierowniczego i inżynieryjno-technicznego przedsiębiorstw. Inicjatywę i pomysłowość załóg pracowniczych w dziedzinie r. pobudza się przez stosowanie zachęt materialnego zainteresowania. Za projekt racjonalizatorski uważa się projekt ulepszenia: stosowanej techniki, technologii, jakości wyrobu lub istniejącego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, jeżeli projekt ten nie ma cech wynalazku lub wzoru użytkowego. Wynalazek jest to nowe rozwiązanie zagadnienia technicznego, nadające się do zastosowania w gospodarce narodowej. Wzór użytkowy natomiast jest modelem, w którym nowa postać przedmiotu (np. kształt, rysunek, barwa) ma na celu zwiększenie jego użyteczności lub walorów estetycznych. Projekty wynalazków są zgłaszane w Urzędzie Patentowym, który w wypadku braku zastrzeżeń rejestruje dany projekt i wydaje właścicielowi (może być nim przedsiębiorstwo, grupa osób lub pojedynczy wynalazca) patent, tj. dokument stwierdzający jego wyłączne prawo do rozporządzania wynalazkiem. Wzór użytkowy podlega rejestracji. Urząd Patentowy wydaje autorowi wzoru świadectwo ochronne, stwierdzające wyłączne prawo do korzystania z wzoru. Projekt racjonalizatorski nie musi być nowością nawet w skali danej gałęzi produkcji. Wystarczy, że nie był dotychczas stosowany w przedsiębiorstwie i że koncepcja jego wprowadzenia nie została przekazana przez władze zwierzchnie lub nie wypłynęła z inicjatywy innego przedsiębiorstwa. Projekt racjonalizatorski — w odróżnieniu od wynalazku — może polegać na przystosowaniu do potrzeb danego przedsiębiorstwa znanego i stosowanego w kraju rozwiązania określonego zagadnienia. Za przyjęty projekt należy się jego twórcy wynagrodzenie, którego wielkość ustalana jest zależnie od efektów uzyskanych w wyniku jego zastosowania. Za projekty, których zastosowanie przynosi korzyści nie dające się obliczyć, wielkość wynagrodzenia określa się szacunkowo. Do opracowania i realizacji niektórych projektów racjonalizatorskich celowe jest powołanie brygady racjonalizatorskiej — zespołu pracowników, uzupełniającego się pod względem wiedzy i doświadczenia, w którego skład wchodzą robotnicy, mistrzowie, technicy i inżynierowie.