Waluta niezależna

Waluta niezależna (wolna), walutowy system nie związany ze złotem. Przymiotnik „niezależna” lub „wolna” ma oznaczać niezależność od złota. Z rzeczywistych systemów walutowych dotyczy to w określonej mierze pieniądza papierowego. Wielkości jego emisji nie krępują zasoby złota banku centralnego. W ustawach emisyjnych przeważającej większości państw nie ma dziś przepisu o „pokryciu” w złocie (waluta złota), w tych nielicznych zaś, w których jest on utrzymany, władze pieniężne w razie zwiększonych potrzeb emisyjnych zmniejszają odpowiednio ustawową wielkość pokrycia. Pod względem wielkości emisji pieniądza mamy dziś więc do czynienia w zasadzie z w.n. Nie oznacza to zniesienia wszelkich ekonomicznych związków pieniądza ze złotem. Niezależność od złota odnosi się do cyrkulacji wewnętrznej i nie dotyczy pieniądza światowego, z racji zaś powiązań wymiany krajowej z międzynarodową również w cyrkulacji wewnętrznej nie jest całkowita. Pewna odmiana w.n. znana jest z historii myśli społecznej. Jest nią tzw. „pieniądz pracy”, pomysłu angielskiego socjalisty utopijnego J. Graya. Proponował on, aby bank centralny emitował banknoty opiewające na tygodnie, dni i godziny pracy, które byłyby pokwitowaniami odbioru od producentów określonej ilości czasu pracy zawartego w ich towarach i przekazami na ekwiwalent w innych towarach złożonych w magazynach bankowych. W takim systemie kruszce szlachetne utraciłyby swoją szczególną pozycję towaru pieniężnego i „zajęłyby na rynku należne im miejsce obok masła, jaj, sukna i kaliko, ich wartość nie interesowałaby nas bardziej niż wartość diamentów” (J. Gray). „Pieniądz pracy” pozostał w sferze wyobraźni, gdyż nie sposób zachować gospodarkę towarową, a równocześnie znieść sprzeczność między pracą indywidualną i społeczną i nadać wszystkim towarom postanowieniem administracyjnym cechę bezpośredniej wymienialności na wszystkie inne towary) podobnie jak nie można „wszystkich katolików zrobić papieżami” (K. Marks). Niektórzy ekonomiści uważają, że za pomocą w.n. można ustabilizować koniunkturę (cykl koniunkturalny). Przypisują oni pieniądzowi nadmierne znaczenie w procesie reprodukcji. Oczywiste jest, że pieniądz nie jest neutralnym elementem gospodarki (pieniądz neutralny); zwłaszcza w systemie pieniądza papierowego istnieje możliwość oddziaływania za jego pośrednictwem na przebieg procesów ekonomicznych. Główną jest jednak towarowa strona cyrkulacji, która określa zależną od niej stroną pieniężną.